Kilka słów o rozwoju mowy dziecka…

„Kiedy mój synek wreszcie powie „mama”?” To i wiele więcej pytań nurtuje rodziców w związku z rozwojem mowy ich dziecka. Jak wiadomo mowa dziecka nie kształtuje się z dnia na dzień. Jest to proces, który trwa kilka lat.  

I zaczyna się już w życiu płodowym maleństwa.

Okres przygotowawczy (między 3 a 9 miesiącem życia płodowego)

W tym czasie kształtują się narządy mowne dziecka oraz rozpoczyna się ich funkcjonowanie. Już 4 miesięczny płód, dzięki zmysłowi równowagi odczuwa kołysanie podczas chodu matki, natomiast ok. 7 miesiąca życia płodowego słuchowo płód rozpoznaje rytm bicia serca matki, a później jej głos . W okresie prenatalnym między 6 a 7 miesiącem płód zaczyna ssać swój kciuk i płacze, gdy go zgubi.

Rozwój mowy dziecka L. Kaczmarek dzieli na cztery etapy: melodii, wyrazu, zdania i swoistej mowy dziecięcej. Przyjrzyjmy się każdemu z nich bliżej.

Okres melodii

Okres melodii przypada na pierwszy rok życia dziecka.

W tym okresie dziecko zaczyna głużyć (gruchać) między 2 -3 miesiącem życia, słyszalne są dźwięki podobne
do samogłosek np. aaa,  eeee, a także niektórych spółgłosek m, b, n, t, d, czasem też j. Za pomocą tych dźwięków dziecko nie przekazuje informacji. Są one oznaką komfortu biologicznego maleństwa, a także nieświadomym ćwiczeniem narządów mowy i słuchu. Głużą także dzieci niesłyszące, choć mniej melodyjnie i ciszej.

W tym czasie pojawia się także gaworzenie, które początek swój ma w drugiej połowie 1 r.ż. Charakteryzuje się naśladowaniem dźwięków, które maluch wydawał przypadkowo oraz te, które zasłyszał z otoczenia. W gaworzeniu można usłyszeć wiele sylab podobnych do języka polskiego, które przeplatane są innymi dźwiękami, mlaskaniem, kląskaniem, świstaniem. Gaworzenie jest doskonałym treningiem słuchowym.

Dzięki gruchaniu i gaworzeniu w układzie nerwowym malucha tworzy się sieć powiązań. Dzięki temu kojarzy on obraz przedmiotu z jego dźwiękową nazwą. Dziecko wtedy zaczyna rozumieć mowę i wymawiać słowa o określonym znaczeniu.
Koniec 1. roku to moment kiedy dziecko już dużo rozumie. Wtedy też pojawiają się tak wyczekane przez opiekunów pierwsze słowa: mama, tata, baba.

Rozwój mowy w tym okresie przebiega równolegle z rozwojem ruchowym!
Fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia główki;
Fazie gaworzenia – umiejętność siadania;
Pierwszym słowom – pozycja pionowa, stanie.

Okres wyrazu

Po pierwszych urodzinach mówimy o wejściu przez dziecko w okres wyrazu. Zaczyna powtarzać całe wyrazy bądź ich część (pierwszą lub ostatnią sylabę). Maluch wymawia już wszystkie samogłoski i niektóre spółgłoski: [p, b, m, t, d, n, k, ś]  czasem [ć] pozostałe spółgłoski są zastępowane innymi.  W wypowiedziach dziecka możemy usłyszeć wiele wyrażeń dźwiękonaśladowczych tj.  hał -hał, miał, bach, bum – bum. W tym czasie obserwujemy gwałtowny przyrost słownictwa. Pojedyncze wyrazy pełnią funkcję dłuższych wypowiedzi tzw. holofrazy.

Okres zdania

Przypada między 2 a 3 rokiem życia dziecka. Mowa wówczas ulega dalszemu doskonaleniu. Wciąż intensywnie rozwija się słownik dziecka. Malec zaczyna łączyć 2 – 3 wyrazy tworząc zdania, „Mama daj”. „Tata śpi”. „Baba choć tu”. Na początku pojawiają się zdania twierdzące, a następnie rozkazujące i pytające. Dziecko powinno wypowiadać już spółgłoski: [p, b, m, pi, bi, mi, f, w, f, wi, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, h, t, d, n, l].

Okres swoistej mowy dziecięcej

Obejmuje okres od 3 – 7 r.ż.  Mowa w tym czasie wciąż się doskonali.

Dziecko 3 letnie tworzy już kilkuwyrazowe zdania, w których można dostrzec reguły gramatyczne, jednakże obserwuje się jeszcze wiele form niewłaściwych.  Zaczyna zadawać wiele pytań, początkowo niesprecyzowanych. Powinno wypowiadać już wszystkie samogłoski oraz spółgłoski: [p, b, m, pi, bi, mi, f, w, f, wi, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, h, t, d, n, l]. Pojawiają się już prawidłowo wymawiane głoski: [s, z, c, dz], choć mogą być jeszcze zastępowane przez: [ś, ź, ć, dź]. Podobnie głoski: [sz, ż, cz, dż] są zastępowane przez [ś, ź, ć, dź], a głoska [r] artykułowana jest jako [l]. Opiekunów często rozśmieszają takie wymówienia dzieci i chętnie je naśladują. Jednakże warto pamiętać, iż to my, dorośli, jesteśmy wzorem wymowy naszych pociech. Nasze wypowiedzi powinny być zawsze pełne, a wszystkie głoski artykułowane prawidłowo.

Dziecko 4 letnie potrafi mówić o przyszłości i przeszłości. Zadaje wiele pytań: jaki jest?, po co to?, dlaczego?. Bardzo ważne jest cierpliwe odpowiadanie na wszystkie pytania, ponieważ dzięki temu rozwijamy nie tylko mowę dziecka, ale i jego intelekt.  Dziecko powinno już wypowiadać twardo głoski [s, z, c, dz], a głoska [r] może być wymawiana jako [l] lub jako [lr], zatem wymowa [rowel], czy [palasolr] są normą rozwojową. Warto zwrócić uwagę czy podczas artykulacji głosek [ś, ź, ć,dź, s,z,c,dz] język dziecka nie wsuwa się między zęby. Jeśli tak się dzieje, należy udać się do logopedy, ponieważ taka wymowa jest nieprawidłowa i nie ustąpi samoistnie.

Dziecko 5 letnie tworzy wielozdaniowe wypowiedzi, opowiada historie, tworzy narrację. Postać gramatyczna tworzonych wypowiedzi jest już prawidłowa. Wymowa doskonali się. Głoska [r] wymawiana jest już prawidłowo, podobnie jak głoski [sz, ż, cz, dż]. W wypowiedziach można zaobserwować zjawisko hiperpoprawności,np. [parasor], [Karor].
Po kilku miesiącach takie wymówienia powinny samoistnie się unormować.

U dziecka 6 letniego rozwój artykulacji powinien być już zakończony, natomiast rozwój językowy wciąż się doskonali, poprzez rozwój słownictwa.

Warto pamiętać, że przytoczone wyżej informacje mają służyć zorientowaniu się przez rodziców, jakiego stanu mowy mogą oczekiwać u swoich pociech. Każde dziecko rozwija się w innym, swoistym tempie. Opóźnienie poszczególnych etapów mowy nie może przekraczać 6 miesięcy. Jeśli jednak takie opóźnienie występuje należy skonsultować się
z logopedą!

Artykuł opracowała:

mgr Ewelina Nogaj
neurologopeda, pedagog specjalny,
instruktor masażu Shantala

Bibligrafia:
1. G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, wydanie ósme, Warszawa, 2006r.
2. D. Emiluta – Rozya, Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa, 2006r.
3. D. Emiluta- Rozya, H. Mierzejewska, P. Atys, Badania przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy
u dzieci dwu-, cztero- i sześcioletnich, Warszawa, 2011r.
4. L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin, 1977r.